Insoniyatga qarshi jinoyatlar
Insoniyatga qarshi jinoyatlar – bu urushgacha yoki urush davrida tinch aholini oʻldirish, ularni yoʻq qilish, qul qilish, sotish, surgun qilish va boshqa qatʼiy choralarni qoʻllash shu bilan birga siyosiy, irqiy, diniy sabablarga koʻra ularni taʼqib qilish yoki qayerda amalga oshirilganidan yoki ular davlatlarning ichki huquqini buzish yoki buzmasligidan qatʼiy nazar, tribunal yurisdiksiyasiga kiradigan jinoyatlarni nazarda tutadi. Insoniyatga qarshi jinoyatlar deganda har qanday tinch aholiga qarshi qaratilgan keng miqyosli yoki tizimli hujumning bir qismi sifatida sodir etilgan jinoyatlar toifasi tushuniladi. Bu jinoyatlar har qanday tinch aholiga qarshi keng tarqalgan yoki tizimli hujumning bir qismi sifatida sodir etilgan boʻlsa, qotillik, qirgʻin qilish, qul qilish, deportatsiya qilish va boshqa gʻayriinsoniy harakatlarni oʻz ichiga olishi mumkin. 1976-yil BMTning xalqaro huquq komissiyasi davlatlarning javobgarligi toʻgʻrisida modda loyihasini maʼqulladi va shunga koʻra enosit (uy, turar joyni yoʻq qilish), qulchilik va kolonial hukumronlik ham insoniyatga qarshi jinoyatlarni ichiga oladi. Shu sababli, huquqning rivojlanishi bilan koʻrib chiqilgan jinoyatlar soni ortib boradi. Bunga 1991-yil Xalqaro huquq komissiyasi tomonidan qabul qilingan tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyatlar kodeksi loyihasi misol boʻla oladi, bu kodeks loyihasi jinoyatlar hamda xalqaro harakterdagi jinoyatlarni bir-biridan farqlamaydi. Shuning uchun unda umum eʼtirof etilgan qoidalarga asosan xalqaro jinoyatlar deb quyidagilar aytilishi mumkin: agressiya, agressiya tahdidi, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashish kolonial hukumronlik va chet el hukumronligining boshqa prinsiplari, genotsid, aparteid, inson huquqlarini doimiy va ommaviy ravishda buzish, alohida jiddiy harbiy jinoyatlar shu bilan birga atrof-muhidga qasddan jiddiy zarar yetkazishlarni oʻz ichiga oladi[1].
Insoniyatga qarshi jinoyatlar bilan bogʻliq baʼzi statistik maʼlumotlar va faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Tarixiy kontekst: Insoniyatga qarshi jinoyatlar tushunchasi birinchi marta Ikkinchi jahon urushidan keyingi Nyurnberg sud jarayonlarida asos solingan, unda natsistlar Xolokost va boshqa vahshiylikdagi roli uchun jinoiy javobgarlikka tortilgan[2].
- Xalqaro huquq: Insoniyatga qarshi jinoyatlar[3] xalqaro huquqda asosiy jinoyat sifatida tan olinadi va turli xalqaro shartnomalar va konvensiyalar, jumladan, Xalqaro jinoyat sudining Rim statuti bilan taqiqlanadi[4].
- Zamonaviy misollar: Insoniyatga qarshi jinoyatlarning soʻnggi misollari qatoriga 1994-yilda Ruandadagi genotsid[5], sobiq Yugoslaviyadagi etnik tozalash va Suriya, Myanma va Yamanda davom etayotgan mojarolar kiradi.
- Ayblovlar: Insoniyatga qarshi jinoyatlar uchun javobgar shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortish uchun Xalqaro jinoyat sudi (ICC)[6] va ad hoc[7] xalqaro jinoiy tribunallar tashkil etilgan. Ushbu saʼy-harakatlar jinoyatchilarni javobgarlikka tortish va jabrlanganlar uchun adolatni taʼminlashga qaratilgan.
- Inson huquqlari tashkilotlari: Amnesty International va Human Rights Watch[8] kabi tashkilotlar insoniyatga qarshi jinoyatlar holatlarini kuzatadi va hisobot beradi va adolatni himoya qiladi.
- Jabrlanuvchilarga taʼsiri: Insoniyatga qarshi jinoyatlar odamlarga, oilalarga va jamoalarga halokatli taʼsir koʻrsatadi, bu esa hayotni yoʻqotish, koʻchis va uzoq muddatli ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarga olib keladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Toychiyev, N., ed (2009). "Insoniyatga qarshi jinoyatlar". Oʻzbekiston yuridik ensiklopediyasi. Toshkent: „Adolat“ nashriyoti. p. 218.
- ↑ „Nyurnberg sudi“. nationalww2museum (4-iyun 2024-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „Birinchisi uchun mos ravishda ikkita yangi ad hoc Xalqaro jinoiy tribunallarning yaratilishi Yugoslaviya (ICTY: 1993 yil 25-may) va Ruanda (ICTR: 1994 yil 8-noyabr). Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi insoniyatga qarshi jinoyat tushunchasini qayta belgilash uchun.“. Biblioteka Nauki (5-may 2019-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „Xalqaro jinoyat sudining Rim statuti“. Xalqaro jinoyat sudi (17-iyul 1998-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „1994-yil Ruanda genotsidi“. Britannica (27-may 2024-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „Xalqaro jinoyat sudi“. icc-cpi.int (4-iyun 2024-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „Jinoyat tribunallari uchun BMTning xalqaro mexanizmi“. guides.lib.unc.edu (4-iyun 2024-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
- ↑ „Inson huquqlari kuzatuvi“. hrw.org (4-iyun 2024-yil). Qaraldi: 4-iyun 2024-yil.
 |